Loading...

Yeni “İt Dalaşı”nda Zengezur Koridoru’nun Önemi


2023 senesinde Azerbaycan’ın Y. Karabağ’ı işgalinden sonra, Zengezur Koridoru ihtilafında da uzun müzakerelerden sonra taraflar anlaşmayı (TRIPP ROTASI) parafe ettiler. Geçen hafta ABD’de Trump’ın arabuluculuğunda yapılan görüşmelerde, Azerbaycan ve Ermenistan arasında anlaşmazlık konusu olan Zengezur Koridoru’nun hukukî statüsü Ermenistan toprağı olarak teyit edildi. Ancak kontrolü Ermenistan’da olmakla beraber, koridor uluslararası ticarete açılacak ve ABD’li bir konsorsiyum tarafından Ermenistan yasalarına göre işletilecek. Keza Azerbaycan ile Nahçıvan arasında karayolu bağlantısı kurulacak. ABD, Ermenistan topraklarından geçecek bu koridoru 99 yıllığına işletme hakkını aldı.

SSCB döneminde, merkezî otorite nedeniyle ortaya çıkmayan savaşlar, SSCB’nin dağılmasından sonra Güney Kafkasya’da hiç eksik olmadı. Bunda, geçmişte sınırların suni çizilmiş olması belirleyici oldu. Örnek olarak Rus-Çeçen, Gürcistan-Abhazya, Gürcistan-G. Osetya, Azerbaycan-Ermenistan savaşları sayılabilir. Zengezur Koridoru da savaş potansiyeli taşıyan önemli bir ihtilaftı.

Güney Ermenistan’da yer alan Zengezur bölgesi, kuzeyde Ermenistan’ın diğer vilâyetleri, batıda Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, güneyde ise İran’la komşu, 32 kilometre uzunluğunda Ermenistan toprağıdır. İran ile Ermenistan arasında fizikî ilişkiyi kurar. Dar anlamda Azerbaycan’ı Nahçıvan’a, geniş anlamda Çin’den başlayarak Orta Asya ve Kafkasya’yı Türkiye’ye bağlayan Zengezur Koridoru, jeopolitik olarak önemli bir coğrafyadır.

ABD emperyalizmi bu anlaşma ile Kafkasya’nın kuzey-güney hattına el koyarak Rusya ve İran arasına girmiş oldu. Sadece Rusya-İran hattını değil, daha geniş plânda, Avrasya stratejisi gereği Çin-Rusya-İran işbirliğini de hedef almış oldu. Çin’in projesine göre, Zengezur Koridoru Orta Koridor’u birleştirecek, Orta Koridor da Çin’in öncülük ettiği Kuşak ve Yol’un parçası olacaktı. ABD, Zengezur’u Trump koridoru yaparak bir anlamda Kuşak ve Yol’un önünü kesmiş oldu.

TRIPP, Rusya için jeopolitik anlamda çok büyük bir kayıp. Zira hem Azerbaycan-Ermenistan arasındaki eski transit rolünü kaybetmiş hem de yumuşak karnına (arka bahçesine) ABD tarafından hançer sokulmuş ve güneyden kuşatılmış oldu. Bu anlaşma Rusya ve İran için jeopolitik bir geri adım olarak görülmelidir.

“Trump Yolu” Anlaşması’nın kazananı, Azerbaycan-Nahçıvan’ı karayoluyla birleştirdiği için Azerbaycan oldu. Ermenistan için ise bu bir “barış tercihi” değil, can havliyle atılan imzadır. Paşinyan, Batı’dan gelecek ekonomik ve siyasî can suyuna karşılık, ülkesinin stratejik bir arterini Amerikan markasına devretti. HAYATTA KALMAK İÇİN GELECEĞİNİ FEDA ETTİ.

ABD’nin yeni Ortadoğu düzeninden pay almak isteyen, o düzenle uyumlu olarak iktidarını sürdürmek isteyen faşist AKP-MHP ittifakı, Trump koridorundan memnun. Çin’den Avrupa’ya giden en kısa yol olan ve Kafkasya ile Türkiye’den geçen Orta Koridor’un eksik kısmının görünüşte tamamlanması Ankara açısından önemli. Pan-Türkist emelleri olan Türkiye’de Turancılık, devletin resmî ideolojisi olarak İttihat ve Terakki’den beri örtülü veya açık bir şekilde hep var oldu. Türkiye, ölümcül ideolojik Turan fantezisi gereği, Azerbaycan yoluyla Hazar Denizi’ne, oradan da Orta Asya “Türkî” Cumhuriyetlerine ulaşmayı tarih boyunca hedefledi. Diğer yandan da Orta Asya’dan gelip Batı’ya gidecek enerji terminal ülkesi olmayı hep hayal etti. Bu nedenle Ermeni toprağı Zengezur Koridoru’nun açılmasını, politikasının temeli yaptı. Türkiye bu anlaşmayla stratejik bir yola kavuştuğunu sanıyor. Lakin Türkiye, ABD’nin tasarladığı, Erivan’ın gönülsüz ev sahipliği yaptığı ve Moskova’nın intikam için fırsat kolladığı bir operasyonal alana sürüklenmiştir; bu, Türkiye’nin Kafkasya’daki inisiyatifinin Washington’a ciro edilmesidir.

Bu anlaşmadan en zararlı çıkan devlet İran oldu. İran, Zengezur Koridoru konusunu bir ulusal güvenlik meselesi olarak ve savaş nedeni olarak ele alıyor; Zengezur Koridoru’nun bölgesel ve uluslararası düzeyde İran karşıtı bir proje olduğu, bölgenin jeopolitiğini değiştireceği, İran-Rusya-Çin’i çevrelemek için Batı tarafından ortaya atıldığı konusunda devlet katında konsensüs mevcut. Bu koridorun yaşam bulmasıyla birlikte ABD-NATO’nun Türkiye ve Azerbaycan üzerinden Hazar Denizi’ne ulaşarak İran ve Rusya’yı kuzeyden-güneyden çevreleyeceği analizleri yapılıyor. Yine bir diğer önemli husus da, Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla İran-Ermenistan sınırının ortadan kalkacağı, İran’ın Avrupa ile bağlantısının fiilen kesilecek olması ve İran’ın Avrupa’ya ulaşmasının en güvenli yolu olan Kafkasların kaybedileceği korkusudur.

Hegemonyası gerilemekte olan ABD emperyalizmi “Trump barışı” ile, Ortadoğu’dan sonra Rusya’nın Ukrayna savaşı ile meşgul olmasından bilistifade, Güney Kafkasya’da da bir hamle daha yaparak önemli kazanımlar elde etti. Öncelikle Güney Kafkasya’daki dengeleri lehine değiştirdi. Güney Kafkasya’daki geleneksel Rus etkisini zayıflatarak ABD’yi kilit bir bölgesel güç hâline getirdi. İran’ı kuzeyden, Rusya’yı güneyden kuşattı. Çin’in Kuşak ve Yol projesinin Orta Koridor’una taş koydu. Daha da önemlisi “bu emperyalist barış” ile daha sonraki fırtınanın en sofistike habercisi, asıl büyük paylaşım savaşını biraz daha yakınlaştırdı.

Ahmet Hulusi Kırım

12 Ağustos 2025